Σύντομο ιστορικό των Γουβών.
Οι Άνω Γούβες βρίσκονται περίπου 18 χλμ. ανατολικά του Ηρακλείου, κτισμένες στην πλαγιά μικρού λόφου, ανάμεσα σε δυο βαθιές ρεματιές που καλούνται αντίστοιχα Ρυάκι και Γουβιανός Ποταμός. Οι Γούβες είναι το πλησιέστερο προς την θάλασσα χωριό (2,5 με 3 χλμ.) από όλα τα χωριά μιας λαγκαδιάς που ορίζεται ανατολικά από τον ποταμό Αποσελέμη και το βουνό Έδερη, δυτικά από το Γουρνιώτικο ποταμό και το βουνό Κολυβομούρι και νότια σε απόσταση περίπου 12 χλμ. από την θάλασσα από τα βουνά του Χαρασσού και της Στραβορίνας (σημ. Καλό Χωριό). Στην λαγκαδιά αυτή βρίσκονται τουλάχιστον 10 χωριά και εγκαταλελειμμένοι οικισμοί με μακρά ιστορία και των οποίων η πρώτη μνεία υπάρχει στα βενετικά έγγραφα. Όλα τα χωριά διατηρούν την παλιά τους ονομασία, εκτός από την Στραβορίνα που μετονομάστηκε στα μέσα του περασμένου αιώνα σε Καλό Χωριό. Από όλα τα χωριά μόνον οι Γούβες και ελάχιστα το Βορίτσι ήταν και είναι ορατά από την θάλασσα. Στις Γούβες ανήκει η μεγάλη πεδιάδα προς την θάλασσα, μεταξύ Γουρνών και Αποσελέμη όπου αναπτύσσεται σήμερα ο παραθεριστικός και τουριστικός οικισμός των Κάτω Γουβών. Με αρχικό πυρήνα τα χωριά αυτής της λαγκαδιάς δημιουργήθηκε ο Δήμος Γουβών (Γούβες, Σκοτεινό, Βορίτσι, Χαρασσό, Κόξαρη, Καλό Χωριό) και από το 1998 ο δήμος επεκτάθηκε δυτικά ως τον Καρτερό ποταμό και συμπεριέλαβε τις περιοχές Κοκκίνη Χάνι, Γούρνες, Ανώπολη, Πάνω και Κάτω Βάθεια, Ελιά.
Ο χώρος λοιπόν που καταλαμβάνει η δημοτική κοινότητα Γουβών και ειδικότερα η παλιά κοινότητα και ενορία Γουβών υπήρξε από την αρχαιότητα, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, σημαντικός χώρος κυρίως διέλευσης και εκμετάλλευσης και δευτερευόντως εγκατάστασης. Αποτελούσε αναγκαστικό πέρασμα που ένωνε την Δυτική Κρήτη είτε από την ενδοχώρα είτε παραθαλάσσια με την Χερσόνησο και τις μεγάλες πόλεις, όπως Λύκτο, και τα χωριά της Λαγκάδας και τα Λασιθιώτικα βουνά. Αν και αρχαίοι οικισμοί δεν έχουν βρεθεί μέχρι στιγμής, αρκετά όμως είναι τα μινωικά κατάλοιπα, πιθανώς αγροικιών ή επαύλεων του Νίρου στου Κοκκίνη το Χάνι, στην Βάση Γουρνών, ως τις βιοτεχνικές εγκαταστάσεις κεραμικής στην παραθαλάσσια περιοχή Νησί των Κάτω Γουβών. Στην ενδοχώρα της λαγκαδιάς σημαντικότατο θεωρείται πάντα το ιερό κορυφής Μαζά του Καλού Χωριού και τα μινωικά κατάλοιπα και ευρήματα του λατρευτικού σπηλαίου της Αγίας Παρασκευής Σκοτεινού. Αρκετά είναι επίσης τα τυχαία ευρήματα όλων των εποχών που αποτελούν μαρτυρίες δραστηριότητας στην περιοχή κατά τους μινωικούς, ελληνιστικούς, ρωμαϊκούς και πρωτοβυζαντινούς χρόνους.
Ο χώρος λοιπόν που καταλαμβάνει η δημοτική κοινότητα Γουβών και ειδικότερα η παλιά κοινότητα και ενορία Γουβών υπήρξε από την αρχαιότητα, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, σημαντικός χώρος κυρίως διέλευσης και εκμετάλλευσης και δευτερευόντως εγκατάστασης. Αποτελούσε αναγκαστικό πέρασμα που ένωνε την Δυτική Κρήτη είτε από την ενδοχώρα είτε παραθαλάσσια με την Χερσόνησο και τις μεγάλες πόλεις, όπως Λύκτο, και τα χωριά της Λαγκάδας και τα Λασιθιώτικα βουνά. Αν και αρχαίοι οικισμοί δεν έχουν βρεθεί μέχρι στιγμής, αρκετά όμως είναι τα μινωικά κατάλοιπα, πιθανώς αγροικιών ή επαύλεων του Νίρου στου Κοκκίνη το Χάνι, στην Βάση Γουρνών, ως τις βιοτεχνικές εγκαταστάσεις κεραμικής στην παραθαλάσσια περιοχή Νησί των Κάτω Γουβών. Στην ενδοχώρα της λαγκαδιάς σημαντικότατο θεωρείται πάντα το ιερό κορυφής Μαζά του Καλού Χωριού και τα μινωικά κατάλοιπα και ευρήματα του λατρευτικού σπηλαίου της Αγίας Παρασκευής Σκοτεινού. Αρκετά είναι επίσης τα τυχαία ευρήματα όλων των εποχών που αποτελούν μαρτυρίες δραστηριότητας στην περιοχή κατά τους μινωικούς, ελληνιστικούς, ρωμαϊκούς και πρωτοβυζαντινούς χρόνους.
